Polska Organizacja Turystyczna poleca: Szlakiem skarbów UNESCO w Polsce

Materiał powstał we współpracy z Polską Organizacją Turystyczną

Stare Miasto w Warszawie, bieszczadzkie lasy bukowe, kopalnia soli w Wieliczce, Zamek Krzyżacki w Malborku - co łączy te miejsca? Na pierwszy rzut oka nic, a jednak mają one ze sobą coś wspólnego - dzięki swoim wyjątkowym walorom historycznym lub przyrodniczym trafiły na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO, agendy ONZ ds. oświaty, nauki i kultury.

Czytaj więcej

Nowe Trendy

Polska na czele miejsc, które warto odwiedzić w 2023 roku. "Za solidarność"

Dziennikarze popularnej amerykańskiej telewizji CNN ułożyli ranking 23 miejsc, które warto ich zdaniem odwiedzić w tym roku. Na pierwszym miejscu umieścili Polskę.

Lista, ustanowiona w 1972 r. na mocy konwencji skupia obiekty i miejsca o „wyjątkowej uniwersalnej wartości”, uważane za wspólne dziedzictwo ludzkości. Dziś figuruje na niej ponad 1150 obiektów z całego świata, najwięcej z Chin (57), Włoch (55) i Niemiec (54).

Pierwsze 12 wpisów pojawiło się na liście w 1978 r. Wśród nich były dwie atrakcje z Polski - zespół staromiejski Krakowa i kopalnia soli w Wieliczce. W następnym roku lista wzbogaciła się o kolejne dwa polskie wpisy - Puszczę Białowieską i obóz zagłady Auschwitz-Birkenau. Najnowszy wpis, z 2021 r., to puszcza karpacka w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Polska ma na liście w sumie 17 obiektów.

Tylko dwa z nich, Puszcza Białowieska i bieszczadzkie lasy bukowe, to przykłady dziedzictwa przyrodniczego, reszta to obiekty kulturowe, wśród których są cztery historyczne centra miast, cztery zabytki sakralne i trzy górnicze.

Czytaj więcej

Zanim Wyjedziesz

Przez zabytki do serc turystów – aplikacja Monument ułatwia poznawanie Polski

Dziewięć tysięcy osób pobrało już uruchomioną w czerwcu aplikację MonumentApp. Dzięki niej szybciej odnajdują najciekawsze zabytki, dowiadują się o nich nowych rzeczy, poznają postaci z nimi związane.

W najbliższych latach lista polskich obiektów UNESCO może wzbogacić się o kolejne pozycje. Starania o wpis poprzedza umieszczenie kandydatur na tzw. liście informacyjnej (tentative list), gdzie czekają na rozpatrzenie wniosku. Na liście tej figuruje aktualnie pięć polskich obiektów: modernistyczne śródmieście Gdyni, Gdańsk - miasto wolności i pamięci, Kanał Augustowski, młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju i pieniński przełom Dunajca.

Znalezienie się na prestiżowej liście to, poza wszystkim innym, znakomita rekomendacja dla turystów. Nic dziwnego, że kraje, które mogą się pochwalić takimi obiektami, chętnie to robią. W Europie na przykład Niemcy ustanowiły obiekty UNESCO jednym z tematów promocji turystyki w 2023 roku. Również Polska nie pozostaje w tyle - Polska Organizacja Turystyczna kładzie nacisk na nie w swoich kampaniach reklamowych w internecie i na targach turystycznych w kraju i za granicą.

Polskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO (według daty wpisania)

Historyczne centrum Krakowa (1978)

Wpis obejmuje Stare Miasto w obrębie dawnych murów, a także Wzgórze Wawelskie, Kazimierz i Stradom, które tworzą największe w Polsce skupisko muzeów i zabytków. Do najważniejszych należą kościół Mariacki z pentaptykiem Wita Stwosza - jednym z największych i najcenniejszych późnogotyckich ołtarzy w Europie, Stara Synagoga na Kazimierzu, Collegium Maius - najstarszy zachowany budynek Uniwersytetu Jagiellońskiego czy Sukiennice. Kraków szczyci się też największym w Europie rynkiem. Serce miasta bije na Wawelu, który przez wiele stuleci był rezydencją królów (za panowania Zygmunta I Starego jedną z najwspanialszych w Europie), a także ich nekropolią i wciąż jest symbolem polskiej państwowości. Wiele materialnych i niematerialnych skarbów Krakowa, takich jak 11-tonowy Dzwon Zygmunt w katedrze wawelskiej, przechowywany na Wawelu miecz polskich królów Szczerbiec - jedyne ocalałe insygnium koronacyjne czy hejnał mariacki, zyskały rangę powszechnie rozpoznawalnych, narodowych symboli, kształtujących zbiorową wyobraźnię.

Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce (1978) i Bochni (2013)

Kopalnia Soli „Wieliczka” to najpopularniejszy zabytek techniki w Polsce, odwiedzany rocznie przez ponad milion turystów z całego świata. Jest drugim najstarszym, po kopalni w Bochni, i największym zakładem górniczym na ziemiach polskich, czynnym nieprzerwanie od XIII w. do lat 90. XX w. Obie kopalnie wraz z przynależnymi warzelniami soli przez kilka wieków były bardzo dochodowym przedsiębiorstwem królewskim (tzw. żupy krakowskie). Sól była najważniejszą kopaliną Polski, a za Kazimierza Wielkiego (XIV w.) wpływy z jej sprzedaży stanowiły jedną trzecią dochodów państwa.

Przez siedem stuleci w Wieliczce wydrążono 26 szybów, ponad 2 tysiące komór i labirynt korytarzy o długości niemal 300 kilometrów. Jej najgłębszy, dziewiąty poziom sięga 327 metrów. Przez kopalnię prowadzi kilka tras zwiedzania. Najpopularniejsza, tzw. turystyczna, to niemal 3 kilometry krętych korytarzy i 800 stopni schodów wiodących na głębokość 135 m. Jej atrakcją jest oświetlona solnymi żyrandolami kaplica św. Kingi, a także wykute w soli komory, solne rzeźby i płaskorzeźby i podziemne jeziora.

Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1979)

Symbol ludobójstwa dokonanego przez nazistowskie Niemcy, na liście UNESCO reprezentuje wszystkie obozy koncentracyjne i zagłady na świecie. Jak szacują historycy, w Auschwitz zginęło - wskutek planowej eksterminacji w komorach gazowych, ale też niewolniczej pracy, głodu, tortur i eksperymentów pseudomedycznych - od 1 do 1,5 miliona ludzi, najwięcej Żydów (około 1-1,3 miliona), Polaków (około 70-75 tysięcy) i Cyganów (około 20 tysięcy). Wśród ofiar jest też około 15 tysięcy radzieckich jeńców wojennych i 10-15 tysięcy więźniów innych narodowości (m.in. Czesi, Białorusini, Jugosłowianie, Francuzi, Niemcy i Austriacy).

Po dawnym obozie pozostały baraki więźniarskie, kilometry ogrodzenia z drutu kolczastego, wieżyczki strażnicze, ruiny komór gazowych i krematoriów wysadzonych w powietrze przez ewakuujących się Niemców, a także przedmioty odebrane więźniom.

Puszcza Białowieska (1979)

To ostatni na Niżu Europejskim naturalny las o charakterze pierwotnym. Przetrwał, bo przez wiele wieków podlegał specjalnej ochronie jako miejsce polowań królewskich, a potem carskich. Wielkim ich miłośnikiem był Władysław Jagiełło, który ponad 40 razy gościł w Białowieży. W 1921 r. w puszczy ustanowiono pięć rezerwatów, a w 1932 r. najstarszy, obok pienińskiego, park narodowy w Polsce. Puszczę Białowieską cechuje ogromne bogactwo flory i fauny - występuje tu m.in. ponad 800 gatunków roślin naczyniowych, prawie 500 gatunków mchów i porostów, 120 gatunków ptaków lęgowych i ponad 50 gatunków ssaków. W ostępach grądów i borów rośnie wiele pomnikowych drzew - jednym z najsłynniejszych jest powalony przez wichurę w 1974 r. Dąb Jagiełły (miał prawie 40 metrów wysokości i 5,5 metra w obwodzie), pod którym, jak chce legenda, król przesiadywał przed wyjazdem na bitwę grunwaldzką. Obecnie można oglądać jego rozkładający się pień.

Historyczne centrum Warszawy (1980)

Warszawskie Stare Miasto trafiło na listę UNESCO nie tyle z powodu swojej zabytkowej wartości, ile ze względu na staranność i skalę odbudowy po zniszczeniach wojennych. Jest unikatowym przykładem niezwykle pieczołowitej, trwającej 50 lat i niemal całkowitej rekonstrukcji zespołu zabytkowej architektury, który w czasie II wojny światowej niemal w 90 procentach legł w gruzach. Na podstawie badań historycznych i konserwatorskich, a także wizerunków miasta utrwalonych m.in. na obrazach Canaletta, nadwornego malarza Stanisława Augusta Poniatowskiego, odtworzono średniowieczny układ ulic, a kamienicom przywrócono wygląd z XVII i XVIII w. Z gruzów podniesiono też liczne kościoły, w tym Męczeństwa św. Jana Chrzciciela (miejsce ślubu Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery d’Arquien, koronacji Stanisława Augusta Poniatowskiego i pochówku m.in. Ignacego Mościckiego, Gabriela Narutowicza i Henryka Sienkiewicza), a także Zamek Królewski, w którym w 1791 r. uchwalono Konstytucję 3 maja, i stojącą przed nim kolumnę Zygmunta III Wazy, który przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy.

Stare Miasto w Zamościu (1992)

Miasto-twierdza, rezydencja i główny ośrodek gospodarczy ordynacji zamojskiej, lokowany w 1580 r. przez kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. Założenie w 1595 r. Akademii Zamojskiej, trzeciej uczelni w Polsce, uczyniło z Zamościa ośrodek nauki i kultury („Zawsze takie Rzeczypospolite będą, jakie ich młodzieży chowanie” - to słynne zdanie wypowiedziane przez kanclerza zapisane zostało w akcie fundacyjnym).

Zamość to modelowy przykład urbanistyki renesansowej, łączącej włoskie i środkowoeuropejskie tradycje architektoniczne. Zbudowany według projektu włoskiego architekta Bernarda Morando na planie pięcioboku, z centralnie usytuowanym Rynkiem Wielkim i dwoma mniejszymi placami targowymi Wodnym i Solnym, z szachownicowym układem ulic, otoczone pierścieniem fortyfikacji, wzorowany był na włoskim modelu miasta idealnego, które, łącząc funkcje estetyczne z wymogami gospodarczymi, społecznymi i politycznymi, całkowicie zaspokajało materialne i duchowe potrzeby mieszkańców.

Średniowieczne miasto w Toruniu (1997)

Toruńskie Stare i Nowe Miasto tworzą jeden z najcenniejszych w Polsce średniowiecznych miejskich zespołów architektonicznych. Przeważa w nim styl gotycki, w którym wzniesiono ponad 1100 budowli. Zachowały się ruiny zamku zbudowanego w XIII w. przez Krzyżaków, kościoły w różnych stylach architektonicznych, spichlerze (XIV-XVII w.), fragmenty murów miejskich (XIII-XV w.) z bramami, basztami i wartownią, renesansowy ratusz, kamienice patrycjuszowskie, m.in. Dom Mikołaja Kopernika, który wielu historyków wskazuje jako miejsce urodzenia wielkiego astronoma.

Symbolem Torunia, obok gotyku i Kopernika, jest piernik. Tradycje piernikarskie miasta sięgają XIII w. Od XIV w. pierniki były nieodłączną częścią żołnierskiego menu (miód - znakomity środek konserwujący - sprawiał, że nadawały się do jedzenia przez długi czas). Wszystkie wizyty koronowanych głów w Toruniu uświetniano wypiekiem pamiątkowego piernika. W 1778 r. caryca Katarzyna dostała w prezencie ozdobiony herbem miasta piernik o długości 2 metrów i grubości 30 centymetrów. Na przełomie XIX i XX w. wypieki toruńskiego piernikowego potentata Gustawa Weesego eksportowane były do Wielkiej Brytanii, Francji, Turcji, Chin, Japonii, Australii i na Hawaje.

Zamek krzyżacki w Malborku (1997)

Klejnot architektury obronnej i rezydencjalnej późnego średniowiecza i największa gotycka twierdza w Europie - jej powierzchnia wynosi około 21 hektarów, zaś łączna kubatura budynków przekracza ćwierć miliona metrów sześciennych. W latach 1309-1457 malborski zamek był siedzibą wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Budowany etapami od lat 70. XIII w. nad brzegiem rzeki Nogat i intensywnie rozbudowywany w XIV w., zyskał formę wielkiego kompleksu obronnego obejmującego Zamek Wysoki z kościołem, Zamek Średni z Wielkim Refektarzem i Pałacem Wielkiego Mistrza oraz Zamek Niski z arsenałem i kaplicą św. Wawrzyńca. Jako siedziba głowy zakonu krzyżackiego był głównym ośrodkiem dyplomacji, centrum militarnym, gospodarczym i religijnym, a także miejscem wystawnych uczt i spektakularnych turniejów, na które ściągało rycerstwo z całej Europy.

Kalwaria Zebrzydowska - manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy (1999)

XVII-wieczna barokowa bazylika z wizerunkiem Matki Bożej Kalwaryjskiej, klasztor bernardynów, stacje Męki Pańskiej w formie kościołów i kaplic w stylu barokowym i manierystycznym wkomponowane w pagórkowaty krajobraz Pogórza Wielickiego na wzór jerozolimskiej Drogi Krzyżowej - to dzieło marszałka wielkiego koronnego i starosty krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego i jego potomków, najstarsze i najsłynniejsze sanktuarium pasyjno-maryjne w Polsce, zwane „Polską Jerozolimą”. Kalwaria Zebrzydowska, łącząca prostotę natury z bogactwem form architektonicznych i przepychem baroku, jest przejawem zarówno pobożności fundatora, jak i sarmackiej religijności. Kalwaria Zebrzydowska to, obok Jasnej Góry, najważniejszy cel pielgrzymek w Polsce. Wierni przybywają tu najliczniej podczas Wielkiego Tygodnia i sierpniowych świąt maryjnych.

Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (2001)

To największe w Europie budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej i jedne z największych drewnianych kościołów na świecie, wzniesione w połowie XVII w. po zawarciu pokoju westfalskiego kończącego wojnę trzydziestoletnią. Katolicki cesarz Ferdynand III Habsburg pozwolił wówczas śląskim luteranom wybudować świątynie, ale z dala od miasta, bez wież i dzwonów, z nietrwałych materiałów, czyli drewna, gliny i słomy, aby nie były one reprezentacyjne ani obronne. W ciągu zaledwie roku luteranie wznieśli trzy kościoły - na obrzeżach Głogowa, Świdnicy i Jawora, z których do dziś przetrwały dwa ostatnie (głogowski spłonął od uderzenia pioruna). Proste i surowe z zewnątrz bryły świątyń kontrastują z pełnymi przepychu wnętrzami z bogato z rzeźbionymi ołtarzami, ambonami i emporami, wykończonych polichromiami (m.in. sceny biblijne, obrazy z życia szlachty). Kościół w Świdnicy słynie też z pięknie brzmiących organów i corocznego Festiwalu Bachowskiego.

Drewniane kościoły południowej Małopolski (2003)

Wpis obejmuje sześć świątyń we wsiach Binarowa, Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica Murowana i Sękowa, które tworzą drugie najstarsze skupisko drewnianych kościołów w Europie, po kościołach klepkowych w Norwegii. Świątynie budowane były na zrąb. Największą w Europie drewnianą świątynią w stylu gotyckim wzniesioną tą metodą jest kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Haczowie z połowy XV w. Poza walorami architektonicznymi ma też cenne wyposażenie - składają się na nie m.in. unikatowa gotycka polichromia figuralna z ok. 1494 r., zdobiąca strop i ściany, która w znacznej części przetrwała do dziś, późnobarokowy ołtarz główny z końca XVII w., cztery ołtarze rokokowe z drugiej połowy XVIII w., kamienna chrzcielnica z XVI w. z drewnianą barokową pokrywą, późnogotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z połowy XVI w. i figurka Matki Boskiej Bolesnej z 1400 r., która, jak mówi legenda, przypłynęła do Haczowa z nurtem wezbranego Wisłoka, zatrzymując się przy świątyni.

Park Mużakowski (2004)

Park krajobrazowy w Łęknicy w Polsce i Bad Muskau w Niemczech, rozciągający się po obu stronach granicznej Nysy Łużyckiej, zaprojektował i stworzył w latach 1815-1844 książę Hermann von Pückler-Muskau. To jeden z największych zabytkowych parków krajobrazowych w Europie (około 700 hektarów powierzchni) i dzieło w dużej mierze wizjonerskie. Książę postanowił przekształcić otoczenie swojej XVII-wiecznej rezydencji w Bad Muskau w „obraz malowany za pomocą roślin”. Na tarasowatych zboczach doliny Nysy Łużyckiej wzniósł otoczone ogrodami budowle rezydencjalne, wiadukty, mosty i punkty widokowe - zaprojektowane w najdrobniejszych szczegółach. W zamyśle twórcy park miał wyrażać jedność natury i człowieka, harmonijnie łącząc elementy przyrody, kultury i techniki w formę idealnego mikroświata.

Hala Stulecia we Wrocławiu (2006)

Wzniesiona w latach 1911-1912 według projektu Maxa Berga na planie koła, z czterema półkolistymi apsydami, z ogromną cylindryczną widownią na 6 tysięcy osób, przykryta żelbetową, w dużej części przeszkloną kopułą o rozpiętości 65 metrów, była pod względem architektonicznym i inżynierskim budowlą pionierską, a jednocześnie pełną odniesień do dzieł dawnej sztuki i architektury, takich jak Hagia Sophia w Stambule czy Panteon i Bazylika św. Piotra w Rzymie. W chwili oddania była też największą nowożytną jednoprzestrzenną budowlą na świecie. Do dziś pozostaje jednym z najważniejszych dzieł architektury XX w.

Otwarcie Hali Stulecia 20 maja 1913 r. było jednocześnie inauguracją spektakularnej Wystawy Stulecia, zorganizowanej tam dla uczczenia zwycięstwa nad armią Napoleona w bitwie pod Lipskiem (1813). Obecnie w Hali Stulecia odbywają się kongresy, zawody sportowe, wystawy, a nawet spektakle operowe.

Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat (2013)

Wpis obejmuje 16 cerkwi, osiem na Ukrainie i tyleż w Polsce - w Radrużu, Chotyńcu, Smolniku, Turzańsku, Powroźniku, Owczarach, Kwiatoniu i Brunarach Wyżnych. Powstawały między XVI a XIX w. i choć mają wiele cech wspólnych (np. konstrukcja zrębowa, niskie podcienia zwane sobotami), to każda z nich jest niepowtarzalną, jedyną w swoim rodzaju budowlą.

XVI-wieczna, modrzewiowo-dębowa cerkiew św. Paraskewy w Radrużu o cechach późnogotyckich należy do najstarszych i najlepiej zachowanych drewnianych świątyń obrządku wschodniego w Polsce. Stoi na niewielkim wzniesieniu, otoczona murem z wapiennych ciosów i 20 ogromnymi lipami pamiętającymi czasy Jana III Sobieskiego. Jej harmonijna bryła przykryta jest charakterystycznym namiotowym dachem z gontu. W środku zachowała się m.in. cenna XVII-wieczna figuralno-ornamentalna polichromia i ikonostas z 58 ikonami z XVII-XVIII w.

Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi (2017)

Kopalnia w Tarnowskich Górach miała znaczący udział w światowej produkcji ołowiu i cynku - podkreśla UNESCO. Osada górnicza i pierwsze kopalnie rud srebronośnych powstały tu na przełomie XV i XVI w. Pod ziemią można zobaczyć m.in. XVIII- i XIX-wieczne przodki górnicze, zrekonstruowane stanowiska pracy, XVIII-wieczne drewniane wózki z urobkiem, lej krasowy i olbrzymie bryły dolomitu, które odpadły ze stropu, tworząc zawał. Turystycznym szlagierem jest Sztolnia Czarnego Pstrąga z 1834 r. - jedyna w Polsce wciąż działająca sztolnia odwadniająca. Z kolei na powierzchni zachowała się XIX-wieczna przepompownia parowa służąca do odprowadzania zbędnej wody z kopalni do zakładów przemysłowych i miejskich wodociągów.

Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego (2019)

Rezerwat „Krzemionki” w Krzemionkach Opatowskich to jeden z najciekawszych i najcenniejszych zabytków pradziejowego górnictwa na świecie. Kompleks kopalń krzemienia pasiastego działających w okresie neolitu i brązu (3900-1600 lat p.n.e.), z tysiącami komór, chodników, konstrukcji górniczych i miejsc obróbki krzemienia przetrwał w niemal niezmienionym kształcie. Te największe i najbardziej zaawansowane technologicznie osiągały głębokość 9 metrów i miały kilkaset metrów kwadratowych powierzchni. Wydobywany przez górników surowiec trafiał w ręce krzemieniarzy, którzy wytwarzali zeń ostrza toporów, noży, sierpów i inne narzędzia. Unikatowy krajobraz przemysłowy sprzed 5 tysięcy lat uzupełniają oryginalne wyrobiska, hałdy górnicze i zagłębienia poszybowe, a także zrekonstruowane zadaszenie szybu, pracowni krzemieniarskiej i obozowiska górników.