Jazd, Wenecja i lasy bukowe na liście UNESCO

Zabytki Tarnowskich Gór, w tym pozostałości po kopalniach rud srebra, ołowiu i cynku – wyrobiska i szyby górnicze, zostały wczoraj wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, podczas odbywającej się w Krakowie 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa. To 15. polski obiekt na liście.

Komitet podjął decyzję o wpisaniu na listę również innych zabytków architektury i obiektów przyrodniczych z Azji, Europy i Ameryki Południowej. Oprócz zabytków z Polski trafiły na nią: miasto Jazd w Iranie, japońska wyspa-sanktuarium Okinoshima, fortyfikacje dawnej Republiki Weneckiej, sobór Zaśnięcia Matki Bożej w Swijażsku w Federacji Rosyjskiej, Taputapuatea w Polinezji Francuskiej, jaskinie w Jurze Szwabskiej, ruiny starożytnego miasta Afrodyzja w Turcji, brytyjski park narodowy Lake District (Kraina Jezior), Kujataa – subarktyczna kraina rolnicza na Grenlandii oraz stanowisko archeologiczne na przystani Valongo w Brazylii. Rozszerzone zostały też dwa wpisy, który były już na Liście Światowego Dziedzictwa: Strasburg oraz obiekty Bauhausu w Weimarze i Dessau w Niemczech.

Chłodne miasto na pustyni

Miasto Jazd w Iranie zasłynęło za sprawą dzienników Marco Polo z XIII wieku, w których podróżnik drobiazgowo je opisał. Jazd leży w środkowym Iranie, na pustynnym, wysoko położonym płaskowyżu (1200 m n.p.m.). Miasto o pięknej architekturze i budynkach z gliny było zaprojektowane tak, by osłabić oddziaływanie wysokich temperatur. Wąskie uliczki i wysokie mury tworzą sztuczny cień w miejscu, gdzie brakuje roślinności.

Zdaniem ekspertów Jazd ma niemal wszystko, czego wymaga się od miejsca atrakcyjnego dla turystów – przede wszystkim oryginalną architekturę i zabytki nieskażone nowoczesną zabudową. W większości muzułmański, wciąż jednak zachował znaczną mniejszość Zaratusztrian. W mieście znajduje się świątynia, gdzie ogień utrzymuje się od ponad 1500 lat.

Wyspa tylko dla mężczyzn

Na listę UNESCO trafiła też japońska wyspa Okinoshima. Historia znajdującej się na niej świątyni, której pełna nazwa to Munakata Taisha Okitsumiya, sięga IV wieku. Okinoshima leży prawie w połowie drogi między prefekturą Fukuoka na północy japońskiej wyspy Kiusiu (60 km od wybrzeża), a południowo-wschodnim krańcem Półwyspu Koreańskiego.

Wyspę od zawsze uważano za jedno z najświętszych miejsc kraju. Kobiety nie mają na nią wstępu, a mężczyźni muszą przed zejściem na ląd rozebrać się do naga i dokonać ablucji w morzu. Goście przyjmowani są tylko przez jeden dzień w roku, 27 maja. Nawet wówczas nie można przywozić z niej żadnych pamiątek, zabronione jest nawet wzięcie ze sobą źdźbła trawy – twierdzi japoński dziennik „Asahi Shimbun”.

– Nasze stanowisko pozostanie niezmienione nawet, gdy trafimy na listę – twierdzi w rozmowie z dziennikiem „Mainichi” przedstawiciel zespołu świątyń Munakata Taisha, do których należy wyspa. – Będziemy w dalszym ciągu surowo regulować liczbę osób odwiedzających – dodaje. Agencja Kyodo cytuje głównego kapłana świątyni Takayukiego Ashizu: „Nie otworzymy Okinoshimy dla wszystkich nawet, gdy będzie na liście UNESCO, ponieważ ludzie nie powinni zwiedzać świętych miejsc z ciekawości”.

Święty Krzysztof z głową konia

Począwszy od tego tygodnia nowym obiektem na liście UNESCO jest także XVI-wieczny sobór Zaśnięcia Matki Bożej w Swijażsku w Tatarstanie w Federacji Rosyjskiej. Jednym ze skarbów świątyni jest m.in. fresk przedstawiający św. Krzysztofa z głową konia – jedyny taki wizerunek na świecie. W XVIII wieku takie przedstawienia świętego były zakazane i niszczone, fresk w Swijażsku mimo to zachował się w pierwotnej formie.

Sobór kandydował na listę UNESCO na podstawie kryterium dotyczącego wzajemnych wpływów różnych kultur. Ikonografia fresków na ścianach świątyni jest zgodna nie tylko z motywami biblijnymi, ale i niektórymi rozdziałami Koranu. Był to celowy zabieg twórców świątyni – prawosławie wprowadzano w tym regionie na obszarach będących pod wpływem kultury muzułmańskiej. Freski zajmują łącznie powierzchnię ponad 1000 metrów kwadratowych.

Kamień łączący z zaświatami

Od wczoraj na liście UNESCO jest też leżący na wyspie Raiatea w Polinezji Francuskiej kompleks Taputapuatea. Jest on uznawany za centrum religijne wschodniej Polinezji.

Wpisany na listę obiekt to plac-dziedziniec, na środku którego znajduje się wzniesiony pionowo kamień. Place takie, zwane marae, były powszechne w Polinezji i uznawane za miejsce stykania się świata żyjących ze światem zmarłych.

Taputapuatea to pozostałość po cywilizacji Maohi, przodków dzisiejszych mieszkańców Polinezji. Stamtąd rozpoczynała się kolonizacja dalszych wysp, na których zakładano nowe marae, zawierające kamień zabrany z wyjściowego punktu. Dla rdzennej ludności marae to święty pejzaż, przesycony maną – siłą czy też energią wypełniającą istoty żywe i miejsca. Ilość many decyduje o autorytecie, świętości czy szacunku należnego wypełnionemu nią bytowi, często też warunkuje jego poczynania i zachowania.

Podejrzeć pierwszego człowieka

Nową pozycją na liście UNESCO są również jaskinie w Jurze Szwabskiej, w których odkryto najstarsze zabytki sztuki z epoki lodowcowej.

Sześć jaskiń wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa znajduje się w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia w południowo-zachodniej części Niemiec. Są to: Geissenkloesterle, Sirgensteinhoehle i Hohle Fels w dolinie Achtal oraz Vogelherdhoehle, Hohlenstein Stadel-Hoehle i Bocksteinhoehle w dolinie Lonetal.

W jaskiniach archeolodzy odkryli ponad 50 figurek i osiem instrumentów muzycznych, które powstały 35-43 tys. lat temu. Wśród znalezionych zabytków znajduje się wykonana z kła mamuta, wysoka na 31 centymetrów, figurka człowieka-lwa oraz liczne figurki zwierząt: mamuta, niedźwiedzia, renifera. W jaskini Hohle Fels znaleziono rzeźbę Wenus, uznawaną za najstarsze na świecie przedstawienie kobiety.

Monumentalne zabezpieczenia

Lista UNESCO rozszerzyła się również wczoraj o pochodzące z XV-XVII w. fortyfikacje weneckie. Budynki obronne znajdują się na północy Włoch oraz w Chorwacji i Czarnogórze.

Umieszczony na liście obiekt składa się z 15 fortyfikacji, które są rozsiane na obszarze ponad tysiąca kilometrów, pomiędzy regionem Lombardii we Włoszech a wschodnim wybrzeżem Adriatyku. Fortyfikacje Stato da Terra chroniły Republikę Wenecką od północnego zachodu, a fortyfikacje Stato da Mar – szlaki morskie i porty Adriatyku od wschodu. Wśród fortyfikacji objętych wpisem są m.in. mury Bergamo w Lombardii, zbudowane przez Republikę Wenecką w XVI wieku, gdy miasto to było najdalej wysuniętą na zachód jej posiadłością. Wenecjanie wznieśli mury, zamieniając Bergamo w twierdzę, w okresie walk o to ważne dla nich miasto, prowadzonych z sąsiednim, Księstwem Mediolanu. Łączna długość dobrze zachowanych murów z 14 bastionami, 32 budkami strażniczymi i czterema bramami to 6200 metrów.

Na listę trafił też system obronny miasta Palmanova koło Udine w regionie Friuli-Wenecja Julijska. Ta jedna z największych atrakcji turystycznych w północno-wschodniej części Włoch znana jest jako miasto w kształcie płatka śniegu. Palmanova została zbudowana pod koniec XVI wieku jako „miasto idealne”, na planie gwiazdy. Od sześciokątnego placu w centrum rozchodzą się gwieździście ulice o takiej samej szerokości. Miasto otoczone jest obwałowaniami w kształcie wielokątnej gwiazdy, stąd skojarzenie z płatkiem śniegu.

Trzecią włoską kandydaturą były XVI-wieczne, imponujące fortyfikacje w Peschiera del Garda koło Werony w Wenecji Euganejskiej. Historycy przypominają, że mury z pięcioma bastionami i dwiema bramami od początku szybko się niszczyły i dlatego począwszy od XVII wieku były restaurowane i naprawiane.

Projekt wpisania fortyfikacji Republiki Weneckiej na listę dziedzictwa ma charakter transgraniczny, bo wzniesione za jej czasów budowle znajdują się także w dwóch dawnych republikach Jugosławii. Są to częściowo zachowane weneckie fortyfikacje w Zadarze w Chorwacji, wzniesione na przełomie XV i XVI wieku, by uchronić miasto przed napaściami Turków. Na monumentalnej bramie znajduje się przypominająca wenecki rozdział historii miasta rzeźba lwa świętego Marka, odrestaurowana niedawno przez rząd Włoch.

Druga chorwacka kandydatura to mury obronne historycznego miasta Szibenik z XVI-wieczną fortecą świętego Mikołaja. W kolejnym stuleciu tamtejszy system obronny został rozszerzony o dwie dalsze fortece.

W Kotorze w Czarnogórze pozostałościami z czasów panowania Republiki Weneckiej w latach 1420-1797 są doskonale zachowane fortyfikacje, wzniesione ogromnym nakładem pieniędzy, wyłożonych przez Senat Wenecji. Do olbrzymich poniesionych wtedy wydatków na budowę tych murów obronnych nawiązuje do dzisiaj znane w Wenecji powiedzenie: „Kosztujesz mnie tyle, co mury w Kotorze”.

Miasto Afrodyty

Nowy punkt na liście UNESCO ma też Turcja. Komitet Światowego Dziedzictwa umieścił w rejestrze ruiny starożytnego miasta Afrodyzja.

Leżąca w żyznej dolinie rzeki Dandalas, jednego z dopływów Meandru, około 150 kilometrów od Morza Egejskiego, metropolia jest jednym z najważniejszych na świecie obiektów archeologicznych okresów greckiego i rzymskiego. Chociaż najstarsze odkryte ślady obecności ludzkiej na tym terenie pochodzą z neolitu, lata świetności miasta przypadają na okres między II w p.n.e. a VI w n.e. Rozkwit Afrodyzji w tym okresie związany jest kultem bogini miłości Afrodyty i mieszczącymi się w okolicy kamieniołomami wysokiej jakości białego i niebieskiego marmuru.

Afrodyzja jest jednym z najlepiej zachowanych na świecie miast antyku. Na obszarze ok. 5 km kwadratowych znajdują się tu liczne przykłady rzymskich budowli publicznych, takich jak zrekonstruowany w 1991 roku Tetrapylon, (brama prowadząca do świątyni) i najlepiej zachowanych w całym obszarze basenu Morza Śródziemnego stadion, który mieścił 30 tysięcy widzów.

Angielskie jeziora i grenlandzkie krajobrazy

Wczoraj na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wpisany został również brytyjski park narodowy Lake District (Kraina Jezior) w północno-zachodniej Anglii.

Na terenie pagórkowatego parku narodowego, największego z 15 w Wielkiej Brytanii, położonego na terenie hrabstwa Cumbria, znajdują się m.in. najwyższy szczyt Anglii Scafell Pike (978 m n.p.m.) oraz największe i najgłębsze jezioro Anglii – Windermere. Region słynie z pięknych widoków i tras turystycznych wiodących wzdłuż gór i polodowcowych dolin, a także hodowli owiec, w tym szczególnej odmiany, herdwick. Malowniczy krajobraz Lake District – jeziora karowe, wzniesienia i wrzosowiska – od zawsze przyciągał poetów i malarzy, w szczególności romantyków, m.in. Williama Wordswortha, Samuela Taylora Coleridge’a i Roberta Southeya. Od 1951 roku na terenie Lake District funkcjonuje park narodowy, który obejmuje 2,2 tys. kilometrów kwadratowych.

W 2016 roku hrabstwo Cumbria odwiedziło ponad 45 milionów turystów, w tym kilkanaście milionów spoza Wielkiej Brytanii. Dotychczas w Wielkiej Brytanii znajdowało się 30 miejsc wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO: 16 w Anglii, pięć w Szkocji, cztery w terytoriach zamorskich, trzy w Walii, jedno w Irlandii Północnej oraz jedno jednocześnie w Anglii i Szkocji (mur Hadriana, oddzielający Anglię od Szkocji).

Dzięki współpracy władz Grenlandii i Dani na liście UNESCO znalazła się również Kujataa – subarktyczna kraina rolnicza na Grenlandii.

Kujataa uważana jest za dziedzictwo nordyckich zbieraczy i myśliwych, którzy przybyli na te tereny w X wieku z Islandii oraz nordyckich rolników, eskimoskich myśliwych i społeczności rolniczych Eskimosów, które rozwijały się od końca XVIII wieku. Pomimo różnic te dwie kultury – nordycka i eskimoska – stworzyły krajobraz kulturowy oparty na rolnictwie, pasterstwie i polowaniu na ssaki morskie. Krajobraz ten jest przykładem najwcześniejszego wprowadzenie rolnictwa na tereny arktyczne oraz nordyckiego osadnictwa poza Europą.

Niemieckie balkony i francuskie kanały

Komitet Światowego Dziedzictwa rozszerzył wczoraj również dwa wpisy dotyczące Niemiec i Francji. Wpis z Niemiec będzie dodatkowo obejmował domy z balkonami w Dessau i Szkołę Konfederacji związków zawodowych ADGB w Bernau, a z Francji – dzielnicę Neustadt w Strasburgu.

W 1988 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO trafił Strasburg – Grande Ile, czyli zabytkowe centrum Strasburga, skupione wokół katedry. Rozszerzenie dotyczy dzielnicy Neustadt (nowego miasta), zbudowanej pod niemiecką administracją (1871?1918). W Neustadt perspektywy biegnące od katedry kształtują osobliwy krajobraz, zorganizowany wokół cieków wodnych i kanałów.